Gökçeada Tarihi
(***Tarih bölümündeki yazılar EROL SAYGI 'nın "Gökçeada-Imbroz" dergisinden alınmıştır.***)Gökçeada-Imbroz
Ege üçüncü jeolojik zamanın sonunda yerkabuğunun kırılıp çökmesiyle oluşmuş bir denizdir.Bugün varolan adaların tümü o dönemdeki tektonik hareketlerin sonucunda oluşmuştur.Bugünkü Ege'yi oluşturan sular, Akdeniz 'le çok farklı bir yapısal özellik göstermez. Tuzluluk oranı çok küçük farklılıktadır.İklim kuzeye çıkıldıkça yaz mevsiminin biraz daha kısa sürmesi dışında hemen hemen aynıdır. Gökçeada'da bulunan balık fosilleri bugünkü Öğretmen Lisesi inşaatı sırasında yemekhane binasının temel hafriyatında patlatılmış dinamit sonucu ortalığa saçılan yüzlerce fosil plakalarından elde edilmiştir. İnşaat denizden 30 m. yukarıda ve 4.5 km. içeride yapılmıştır (1965). Bir diğer fosil olan istiridye KESİKTAŞ(ARAŞA)[429 m.] tepesinde , doruğa yakın bir yerde oluşmuş bir dereciğin yatağında bulunmuştur (1966) Gökçeada jeolojik yönden Trakya'nın güney kıyılarının devamıdır ve O'nu Trakya'dan ayıran denizin dip uzantılarının volkanik bir yükseltisidir Genellikle Gelibolu Yarımadası ve Limni ile arasındaki deniz ,sığ olmakla birlikte ,Semendirek Adası ile arasındaki bölüm oldukça derindir. Alman arkeolog A.Couzo "Trakya Denizi Adaları'na Yolculuk" (Hannover -1860) adlı incelemesinde Aydıncık(Kefaloz) ile bugün en doğuda bulunan tepenin (eski kaynaklara göre RU tepesi) çok önceden birbirinden ayrı olduğunu ve zamanla biriken kumlarla adaya bitiştiğini ve bugünkü Tuzgölü'nün oluştuğunu ileri sürer. Antik Çağda Gökçeada Antik dönemlerdeki İmroz'un en önemli yerleşim yeri bugünkü KALEKÖY (KASTRO) dur.Kastro adı İtalyanca CASTELLO=KALE den gelmektedir. Bugün Kaleköy'de Bizans'tan kalma surların bulunduğu tepede bir yanı sarp uçurumlarla ,diğer yanı yüksek surlarla korunan büyük bir AKROPOL vardı. Bugünkü kalenin ayakta kalan surlarında ve Kaleköy'de ayakta kalabilmiş evlerin duvarlarında ,PROHELENLER'in yonttuğu taşların kullanıldığını görebiliriz. Özellikle kalenin ayakta kalan duvarlarının Yıldızkoyu'na (KARDAMOS) bakan bölümleri PROHELENLER'den kalmadır.[Bu yörede hiçbir arkeolojik araştırma yapılmamış olmakla birlikte ,toprağın iki metre altına inildiğinde ; çanak-çömlekten tuğlaya,sütun başlarından antik paralara kadar değerli bir tarihi mirasın gömülü olduğu ve zaman zaman "İmrozlular = uyanık lar"ın buralardan kazanç sağlamaya çalıştıkları gözlenmiştir. Kastro'nun (Kaleköy) çevresinde yeterince su bulunmuyordu.Tarla ve bahçelerin sulanması da önemli sorundu.Kastrolular şehrin su gereksinimini sağlamak amacıyla ROKSADOS denilen tepede (Bugünkü Devlet Üretme Çiftliği'nin Zeytinliköy'den Kaleköy'e uzanan yönündeki tepede) bir İDRAGOGİON (su sarnıcı) yaptılar.Su o denli fazlaydı ki Adalılar aynı suyla ROKSADOS vadisini sulamak için bir baraj yaptılar. Alman Arkeolog C.FREDERİCH'e göre baraj M.Ö.IV.yy. da yapılmış ve eserinde barajın ayakta kalan bölümlerinin fotoğraflarını da kitabına eklemiştir.Bugün Adalılar'ın da bilmediği ve C.FREDERİCH tarafından "Ein Kleines Paradies-küçük bir cennet" diye nitelendirilen ROKSADOS vadisinin sulanması da böylelikle sağlandı.
Bugün PINARBAŞI'nda (İspilya) yüzünüz,denize dönükken sağ elinizin yönünde tepelerin arasından Kaleköy Ovası'na ulaşmayı başarabilirseniz ,ROKSADOS Vadisi'ne ulaşabilirsiniz.Bu vadi tam Semendirek Adası'nın karşısına düşer.İmrozlular'ın Kastro Ovası yerine küçücük ROKSADOS Vadisi'ni sulamak istemeleri dinsel nedenlere dayanmaktadır.ROKSADOS Vadisi bağları,bahçeleri,her yönden fışkıran suları kadar PROHELENLER'in tanrısı İMBRAMOS'un tapınağının varlığı ile de dinsel törenlerin merkeziydi.Ada koloni haline gelince Yunanlılar bu tapınağı "HERMES" tapınağına çevirdiler. Bugün tapınağın kalıntıları ayaktadır.Boyutlarına bakılacak olursa pek görkemli bir tapınak olması gerekir.Orada bulunmuş olan Yunanlılar'ın bağbozumu ve şarap tanrısı olan DİONİSOS'un mermer tahtının ,Aya Konstantin manastırına taşındığı bilinmekte ;ancak bugünkü akibeti bilinmemektedir.
Hellenistik dönem aydınlarından STEFANOS O VİZANTİOS(Bizanslı Stefanos) "LEXİKON"(SÖZLÜK) adlı eserinde "İmroz bir TRAKYA adasıdır.Hermes'in tapınakları bulunur orada." der.
Kaleköy(KASTRO) Limanı eskiden de bugünkü görünümündeydi.Kaleköy'de bugün bulunan dalgakıran ,eski kalıntıların üzerine inşa edilmiştir.
MİTOLOJİDE GÖKÇEADA
Gökçeada'nın jeolojik özelliği yunan Mitolojisi'nde özel öykülerle anlatılır.
Mitolojiye göre İMROZ (Gökçeada) ve SEMENDİREK arasında Akhileos'un annesi THETİS'in sarayı vardı. İMROZ'la TENADOS arasında ise deniz tanrısı POSEİDON'un kanatlı atlarının ahırları bulunuyordu.
Homeros,İLİADA'da bu miti şöyle anlatır;
"Denizin diplerinde ,uçurumlarda,
Tenedos'la kayalık İmroz arasında
Bir mağara vardır;geniş,kocaman.
Dinlendirirdi orada atlarını POSEİDON;yeri sarsan."
Gökçeada'nın tarihi arkaik dönemlere kadar iner.Bugünkü Yunanlılar kendilerince Yunanistan "HELLAS" diye adlandırılan ülkeye Orta Avrupa ' dan üç ayrı dalga halinde indiler.Önce M.Ö.2000 dolaylarında İYONLAR ,M.Ö.1700'lü yıllarda AKALAR ve M.Ö.1100 yıllarında DORLAR. Ancak bugünkü Yunanistan ve Ege Adaları ,bu kavimler geldiklerinde ıssız değildiler. Tam tersine;bu istilacı kavimlerle ne dil, ne de ırk olarak hiçbir yakınlıkları olmayan ve bu yörenin OTOKTAN halkı sanılan bir toplum;gerek Yunanistan'da ,gerekse adalarda yerleşikti. Bugün çözülememiş olan dilleri,Hint-Avrupa dilleri kökeninden gelmiyordu.Tarihteki Yunan uygarlığı kurulduğunda ,Yunanlılar yerleşik halkın varlığını unutmadılar ve ilerleyen dönemlerde onları ;PELASGLAR,TİRSİNLER,LELEGESLER gibi adlarla andılar.Onlara topluca "Yunanlılar'dan öncekiler" anlamına gelen PROHELENLER dendi. Prohelenler'in gelişmiş bir uygarlıkları vardı.Bu uygarlıkların en belirgin örneği GİRİT Uygarlığı'dır. Yunan kavimlerinin yerleşmesinden sonra PROHELENLER istilacı yeni kavimlerle kaynaştılar ,uygarlıkları tarihteki Yunan Uygarlığı'na kaynak oldu."MİKEN" Uygarlığı ve "HOMEROS" destanları bu kaynaşmanın ürünüdürler. Adalarda yaşayan PROHELENLER yerleşim yerlerini terketmediler .Ancak yönetim ve koruyuculuk yönünden Atina'ya bağlı kaldılar. HOMEROS'un destanlarına göre kuzeyden gelenlerin sarışın,mavi gözlü olmalarına karşın,PROHELENLER bugünkü Akdeniz ulusları gibi esmerdiler.Yunanlılar ve PROHELENLER arasındaki kaynaşma sanıldığı gibi hızlı olmadı. Özellikle Atina'ya uzak adalarda ,Yunanlılar'ın gelişinden 1500 yıl sonra bile ırk özelliğinin korunduğu görülüyordu. Bu adaların içind eİMROZ ve LİMNİ de vardır .İmroz halkı M.Ö.VI. yy. sonlarına dek PROHELEN özelliğini korumuştur.Bunu belgeleyen en somut kanıt "İMROZ-İmbros" adının Yunanca olmayışıdır.Köken olarak "İMROZ" PROHELEN dilinden ,bir PROHELEN tanrısı olan ve "Çorak topraklarda bereket" tanrısı olarak adlandırılan İMBRASOS'tan gelmektedir.(Bugün de rahatça gözlenebileceği gibi Gökçeada'nın önemli bir bölümü çorak alanlarla kaplıdır.Bu nedenle bu çorak topraktan bereket sağlayacak bir tanrıya inanılması doğaldır.Nitekim aynı dönemde her yanı verimli ovalarla dolu olan Limni'de bereket tanrıçası DEMETRA'ya tapınılıyordu.) İmrozlular PROHELEN özelliklerini Atinalılar'ın en güçlü dönemlerinde de devam ettirdiler. HOMEROS'A göre TRUVA Savaşı sırasında Truvalılar safında yer aldılar.İLYADA'dan öğrendiğimize göre Truva Kralı PRİAMOS'un oğullarından LİKAON, AKHİLLEUS tarafından esir edilip LİMNİ'de sayışa çıkarılınca ,dönemin İMROZ Kralı JETİON ,onu büyük bir bedelle satın almış ve gizlice TRUVA'ya geri göndermiştir.Bu davranış,Yunanlılar'a karşı olan sadık bir TRUVA müttefikinin davranışıdır.TRUVA Savaşları sonunda ATİNALILAR;varlığını koruyan PROHELENLER'in rahatsız edici tavırlarından kurtulmak istediler ve ATİNA çevresinde yaşayan tüm PROHELENLER'İ iMROZ ve LİMNİ'ye sürgün ettiler.Gerekçe olarak da,Atinalı kızların ENNEAKRANİ KRİNİ'den (Dokuz ağızlı çeşme)su almaya gittiklerinde PROHELEN gençler tarafından rahatsız edilmelerini gösterdiler. [galiba Gökçeada'nın "sürgün" yeri olması bu olayla başlar!] (Bugüne dek Gökçeada'da ciddi arkeolojik araştırma yapılmamıştır.Ancak Limni'nin KAMİNİA köyünde kazılarda PROHELEN diliyle fakat Yunan alfabesiyle yazılmış;henüz anlamı çözülemeyen bir yazıt bulunmuştur.PROHELEN alfabesiyle yazılmış yazıtlarsa bir bilmece özelliğini korumaktadırlar.) Anadolu PERSLER'in istilasına uğrayınca Ege Adaları'nın tümü gibi İMROZ da işgal edildi.DARYÜS'ün generali OTANİS adayı işgal etti ve yağmaladı.Ancak İmroz'daki PERS hegemonyası fazla uzun sürmedi.PERS tehlikeinin önemini farkeden ATİNA Çanakkale Boğazı'nın karşısındaki Ada'nın stratejik önemini de kavradı.KİPSELOS'un oğlu I.MİLTİADES M.Ö.494 yılında İmroz'u geri aldı ve Atinalılar Ada'yı çoğunluğu asker olan Atina vatandaşlarıyla doldurdular.Böylece İmroz ilk kez bir PROHELEN adası olmaktan çıktı ve Atina kolonisi oldu. İmroz'a ilk gelen Atinalılar, asker olmakla birlikte ,alt sınıftan ve çiftçi idiler.Bunlara "KLİRUHOS"(Parsel sahibi) adı verildi.Koloninin toprakları parsellenerek ,yeni gelenlere kura ile dağıtıldı.Ancak yeni yerleşen Atinalılar'ın İmroz'daki etkinlikleri sanıldığı kadar kolay ve çabuk olmadı PERS savaşlarının devam etmesi ve PROHELENLER'in ATİNA'ya olan tepkileri nedeniyle İMROZ'un koloni haline gelişi; PERSLER'in yenilgile rinden sonra gerçekleşmiştir.Yunanlılar,Persler'i PLATEA ve SALAMİS savaşlarında yendikten sonra,kolonileşmenin M.Ö.480 yıllarında olduğu sanılmaktadır.M.Ö.480 yılı İmroz'un Yunan karakteri almaya başladığı yıldır.Ancak;gerek İmroz, gerek Limni PROHELEN özelliğini inatla sürdüren iki ada olarak ;ATİNA kanunlarına bağlı olmakla birlikte ,bir tür özerklikle yönetilmişlerdir. İmroz ve Lİmni'li vatandaşlar,hem Atinalı ve hem de İmrozlu ya da Lİmnili sayılıyorlardı.Bu özellik babadan oğula devrediyoru.İmroz'un Atina'dan gelen ve adayı koloni haline getiren yeni sakinlerinin Atinalı olmak hakkını kaybetmemelerini sağlayan bu hak,gerek İmrozlular,gerekse Limnililer tarafından olabildiğince değerlendirildi.Örneğin Atina'da suç işleyen bir İmrozlu ,hakkında açılan mahkemeye gitmiyor ve yakalandığında "Ben o tarihte İmroz'daydım" demekle cezalandırılmaktan kurtuluyordu. Ada halkı özerk bir koloni ile birlikte Atina vatandaşı olmak hakkını öylesine kullandı ki , Atina hukuk literatürüne "İmrozlu" sözcüğü ; "Davadan kaçan - Uyanık" anlamında geçti.Bugün de İmrozlu deyimi Yunanca'da "Davadan kaçan "anlamında kullanılmaktadır. "İmrozlu" deyimi ,Yunanlı yazarlara da kaynak olmuş ve o dönemde "İmbrii-İmrozlular" adında -bugün yokolmuş- bir komedi yazılmıştır. İmroz ve Limni'nin tarihi yazgıları ortaktır."PROHELEN" olma özelliğini birlikte korumuşlar,aynı tarihlerde koloni haline gelmişlerdir.Koloni olmakla birlikte sahip oldukları ayrıcalıklar; tarihçi THUKİDİES'in Atina'dan söz ederken "Atinalılar ve onlar gibi düşünen Limnili ve İmrozlular" demesine neden olmuştur. Yunan mitolojisind eORPHEUS'un Atinalı kadınlar tarafından parçalanıp EGE'ye atılan bedeninin bazı bölümlerinin İmroz ve Limni kıyılarına vurduğu söylenir.
ROMA DÖNEMİ
ROMA İmparatorluğu döneminde Ada'nın önemini koruduğu ancak HELLENİSTİK dönemin aksine yapıların AYDINCIK(KEFALOZ) yöresine kaydırıldığı anlaşılmaktadır.ROMA devrinin bir özelliği de Romalılar'ın egemenlik kurdukları geniş alanların halklarına kendi kültürlerini aşılamak isterken ,istila ettikleri Yunan topraklarında Yunan kültürünün etkisinde kalıp Yunanlılaştıklarıdır. İmroz'un romalı yöneticilerinden TİTUS AMRİUS PRİMUS; ROKSADOS'daki HERMES tapınağına yazdırdığı bir yazıtta adını Yunanca yazdırmıştır. Yine bu dönemin ilginç bir yazıtı da GLİKİ(BADEMLİ) köyünün Ayios Andreas manastırında bulunmuştur.M.Ö.2.yy.a ait bu yazıtta adlarının kutsanmasını isteyen ve bunun için her biri 10 drahmi ödeyen İmrozlu kadınların adları yazılıdır. romalılar'ın Yunan kültürüne olan bu hayranlıklarının daha sonradan RÖNESANS anlayışına kaynak teşkil ettiği ve bütün Avrupa'ya yayıldığı bilinmektedir. Roma İmparatorluğu'nun ikiye bölünmesinden sonra İmroz Bizans İmparatorluğu'nun bir eyaleti oldu.Uzun yıllar Adalılar güvence içinde yaşadılar.Ancak çöküş dönemi bu güvenceyi yok etti.İstanbul patriği NİKİFOROS 776 yılında İmroz ve Semendirek adalarının BULGAR baskınına uğradığını ve bu iki adadan 2500 esirin Bulgaristan'a götürüldüğünü yazar. Ancak esirlerin geri alınması uzun sürmedi.Bizans İmparatoru V.KONSTANTİN 779 yılında istenilen fidyeyi ödeyip esirleri geri aldı.İmparatorun esirleri hizmetine mi aldığı yoksa İmroz ve Semendirek'e dönmelerine mi izin verdiği bilinmemektedir. HAÇLILAR 1204 'te İstanbul'u ele geçirince İmroz,GELİBOLU dükalığına bağlandı.Latinlerin yönetimi 58 yıl sürdü.İZNİK İmparatoru PALAİLOGOS 1261'de İstanbul'u geri aldı.Bir yıl sonra 1262'de İmroz da yeniden Bizanslılar'ın yönetimine geçti. Bu dönemlere ait kalıntılar dikkatli bir gözlemle AYDINCIK-YUVALI (KEFALOZ-PİRGOS) arasında rahatlıkla görülebilir.Aydıncık-Yuvalı arasındaki KOKİNA mevkinde bulunan kayamezar buna bir örnektir.Kayamezarın böylesine ortada oluşu ilginçtir.Çorak bir alan üzerinde oluşmuş tonlarca ağırlıktaki bir kaya ve arkasına gizlenmiş,şaheser bir oymacılıkla yapılmış yanyana iki mezar. Oyuluş biçiminden kapaklrının da olduğu anlaşılmaktadır. Yerli halkın "SANDUKA" adını verdiği bu mezarlardan Ada'nın diğer yörelerinde de bulunduğu bilinmektedir. Ancak bunlar, yamaçların ,vadilerin arasında gizlenmiştir.OSMANLI DÖNEMİ
1453'te İSTANBUL'un düştüğü ,imparatorun öldüğü haberi gelir gelmez , İmroz'da büyük bir panik yaşanmaya başladı. Ada halkı Gelibolu'daki Osmanlı donanmasının öncelikle İmroz'a çıkacağını düşünüyorlardı.Halkın varlıklı olanları Kefaloz'dan (Aydıncık) gemilere binip kaçtılar.Geride kalanlar yoksullar ve geçimini hayvancılık ve toprağa bağlamış köylülerdi. Bunlar yeni yöneticilere, yani Osmanlılar'a yönetimi en iyi biçimde ve en az zararla nasıl devredeceklerini düşünmek zorundaydılar. Ada'da kalan bir iki soyludan biri olan KRİTOVULOS( Fatih'in yanında vakanuvislik yapmışve İstanbul'un Fethi'ni de yazmıştır.) ada halkıyla anlaştıktan sonra ,Gelibolu'daki Osmanlı komutanı Hamza Bey'e pekçok hediye ile birlikte temsilciler yolladı.Amacı İmroz'un işgalinde acele edilmemesi ve halkın işgalden zarar görmemelerini sağlamaktı. Arkasından TAŞOZ,LİMNİ,SEMENDİREK ve İMROZ'dan seçtiği temsilciler heyetiyle ADRİANUPOLİS'te (EDİRNE) bulunan padişaha ulaştı. Bu adaları sosyal sistemlerine dokunulmaması ricası ile Fatih'e sundu. Bir süre İMROZ ve çevre adalarda yönetici durumunda olan KRİTOVULOS gözden düşünce Ada'nın yönetimi ENEZ(ENNAİ) valisi olan PALAMİDİS'e devredildi. Palamidis her yıl 1200 altın vergi ödeyecekti 1456'da Palamidis ölünce FATİH SULTAN MEHMET yönetimi yeniden KRİTOVULOS'a devretti. 1457'de PAPA KALİSİOS Ege adalarında Osmanlılar'a karşı bir isyan başlatmak amacıyla kardeşi LODOVİC'i büyük bir donanmayla gönderdi. Bir kısım adalarla birlikte Limni ve Semendirek adaları da İtalyanlar'ın hakimiyetine geçti. Ancak aynı zamanda bir siyasetçi olan KRİTOVULOS'un izlediği ustaca siyasetle İMROZ bu maceranın dışında kaldı. Zira Kritovulos Papa'nın girişiminin geçici başarılardan ibaret kalacağını biliyordu.Nitekim kendi çabalarıyla Limni'yi de 1458'de yeniden Osmanlı egemenliğine geçirtti.Diğer ada halklarının yeniden Osmanlılar'a bağlanırken çektikleri sıkıntıları İmroz ve Lİmnililer yaşamadılar; bu iki ada PELEPONNES despotu DİMİTRİUS PALEOLOGOS'a yıllık 3000 altın vergi ödemek koşuluyla bağlandı. 1463'te Osmanlı-Venedik savaşı sırasında Ada;Venedik Amirali VİCTOR CAPELLO tarafından işgal edildi ama aynı yıl geri alındı. 1467'de yine Venedikli AmiralNİKOLO CANALE tarafından kısa bir dönem işgal edildi. 1717'deki Osmanlı-Venedik savaşı Ada'nın çok yakınında geçti. Osmanlılar 12 Haziran'daki bu savaşta Venediklilerin 36 parçalık donanmasını yok ettiler. BALKAN SAVAŞI sırasında İMROZ 18 Ekim 1912 'de Yunanlılar tarafından işgal edildi.17-30 Mayıs 1913 Londra antlaşmasıyla Osmanlılar ve Yunanlılar GİRİT dışındaki adaların kaderini büyük devletlere bıraktılar.1-14 Kasım 1913'te Atina antlaşmasıyla İMROZ, BOZCAADA ve MEİS adalarının Osmanlılar'a geri kalan Ege adalarının Yunanlılar'a verilmesi kararlaştırıldı. Ancak bu antlaşma uygulanamadı. Zira patlayan I.Dünya Savaşı nedeniyle İmroz'daki Yunan yönetimi devam etti. ÇANAKKALE SAVAŞLARI sırasında Ada müttefik devletlerin karargahı oldu. GOBEN (YAVUZ) zırhlısı bugünkü KUZULİMANI koyuna kadar sokularak RAGLAN ve U28 adlı iki İngiliz gemisini limanın içinde batırdı.[Bu gemilerin 1950'li yıllarda batıkçılar tarafından söküldüğü ve iç bölmelerinden çıkarılan değerli kerestenin Ada'nın ileri gelenlerince satın alınarak mobilya yapımında kullanıldığı bilinmektedir. SEVR Antlaşmasıyla(10 Ağustos 1920) Türkiye İmroz ve Bozcaada üzerindeki haklarından vazgeçirildi.Ancak Kurtuluş Savaşı sonrası (24 Temmuz 1923) imzalanan LOZAN Antlaşmasıyla yenibaştan , ancak değişik bir statüyle Türk hakimiyetine geçti.
I.DÜNYA SAVAŞINDA GÖKÇEADA
[İbrahim ARKULA (bodrumdenizder@hotmail.com)'nın katkılarıyla]
19 Ocak 1918 günü Yavuz ve Midilli zırhlıları İstanbul'dan erken saatlerde ayrıldılar. Müttefik kuvvetlerinin Çanakkale bölgesindeki üslerine saldırma emri almışlardı.Çanakkale boğazından Ege denizine çıkar çıkmaz Yavuz bir mayın yarası aldı.20 Ocak 1918 sabah erken saatlerde olan bu olay hareketine engel değildi ve görevine devam etti. Saat 07.40 ta Gökçeada Kuzu koyunda bulunan İngiliz savaş gemileri Lord Raglan ve M 28 top ateşi ile batırıldı.Yavuz ve Midilli saat 08.30 da Kefalos kıyılarından Limni adasının Mondros limanına doğru seyire başladıkları anda Midilli mayına çarptı ve yara aldı.Yavuz, yaralı Midilli'yi yedeğine alıp çekerken bir mayına daha çarptı.Bu sırada Midilli 4 mayına daha çarptı ve büyük bir patlama oldu.Bu yaralardan sonra Midilli hızlı bir şekilde batmaya başladiginda saat 09.00 du ve personelinin çoğu da sulara gömülmüştü.(316 Alman ve 32 Türk personel şehit oldu)Yavuz hizli bir şekilde Çanakkale'ye doğru yoluna devam ettiğinde üçüncü mayına da çarptı.Yavuz Nara burnu önlerinde yarı kısmını karaya oturttuğunda öğle olmak üzereydi.Yavuz zırhlısı İngiliz uçakları tarafından saldırıya uğradı.'Sopwith Baby' tipindeki deniz uçaklarının gerçekleştirdiği bu saldırılar Ark Royal uçak gemisinden geliyordu ve 270 sorti olarak rapor edilen saldırıda attıkları bombalar büyük zarar vermiyordu.Bölgeye en yakın İngiliz denizaltı gemisi E-2,Malta adasında bakımdaydı ve E-14 denizaltı gemisi Korfu adasından yola çıkarak bölgeye geldiğinde tarih 27 Ocak 1918 di ve Yavuz bir gün önce Turgut Reis zırhlısı tarafından yedeklenerek İstanbul'a çekilmişti.28 Ocak 1918 de İngiliz E-14 denizaltı gemisi Çanakkale boğazı Kumkale önlerinde fark edildi ve Türk topçularının ateşi sonucu battı. Yavuz için savaş bitmiş 6 Ekim 1922 de Türk orduları İstanbul'a girdiğinde Yavuz Tuzla sahillerinde karaya oturmuş durumdaydı. Atatürk'ün emriyle Yavuz'u onarmak için İtalya'dan 4 adet yüzer havuz satın alındı ve Yavuz onarılarak 1970 de sökülene kadar hizmet verdiğinde 'dünyanın en uzun ömürlü savaş gemisi olma sifatına ermişti..
Kaynaklar: THE OTTOMAN STEAM NAVY 1828-1923(Türkçe baskısı da var)
JANE'S FIGHTING SHIPS OF WORLD WAR I (İngilterede bir enstitünün yayını)
http://www.naval-history.net/WW!NavyTukish.htm (bu site yukarıdaki bilgilerin bir kısmını içeriyor ve İstanbul Deniz Müzesi Komutanlığına,Teğmen Ersan Baş'a teşekkür ediyor)
http://www.naval-history.net/WW1AreaMed1915.htm
http://www.ukans.edu/~kansite/ww_one/naval/lossa16.htm (kansas üniversitesi web sayfalarıdır)
2 Haziran 1915 ......artan denizaltı gemisi saldırıları karşısında Amiral de Robeck (müttefik Ege deniz filosu komutanı), Gelibolu yarımadasında gelişen savaşa da önem vererek gemilerini mümkün olduğu kadar az sayıda seyirle görevlendirdi.Güçlü denizaltı ağları ile Mondros limanını iki gemi ve Kefalo'yu bir gemi korumaya aldı.(Exmouth adlı savaş gemisi) Savaşın ilerleyen günlerinde daha fazla ağ geldi ve göreve çıkan gemi sayıları arttırıldı.Monitor tipi gemilerin de gelmesiyle rahatladı.
Kaynak:Sir J.S.Corbett: Naval Operations Vol III.History of The Great War Based on Official Documents.
Published: Imperial War Museum/Battery Press 1995
Lord Raglan 1915 yapımı,6150 ton.2 adet 14 inç toplarla donatılı ve Kuzu limanında battığında 170 personelini de kaybetti.
Gelibolu savaşları sırasında Kape Kefalos olarak adlandırılan askeri kamp savaş süresince üs olarak kullanılmış.Yavuz ve Midilli'nin adaya geliş nedeni de budur
Kaynak:Jane's Fighting Ships of the World War 1 ve http://naval-history.net/WW1campaingsDardanelles.htm